کمردردی که به پا تیر می‌کشد، بی‌حسی مرموزی که از نشیمن‌گاه تا ساق پا می‌دود، یا ناتوانی در ایستادن طولانی… این‌ها فقط بخشی از داستان آشنای کسانی است که با درد سیاتیک زندگی می‌کنند. اما پشت این درد مزمن و آزاردهنده، عوارضی نهفته که گاه فراتر از درد، زندگی فرد را مختل می‌کنند. برخی افراد، سال‌ها با سیاتیک دست‌وپنجه نرم می‌کنند بدون اینکه بدانند تا چه حد ممکن است این وضعیت به ضعف عضلات، بی‌ثباتی حرکتی یا حتی آسیب دائمی عصب ختم شود. وقتی سیاتیک درمان نشود، مسیر عوارض آن بی‌رحمانه پیش می‌رود. در این مقاله قرار است نگاه دقیقی به عوارض سیاتیک داشته باشیم؛ از علائم نگران‌کننده تا پیامدهای جبران‌ناپذیری که با بی‌توجهی به آنها، کیفیت زندگی کاهش می‌یابد. اگر با درد سیاتیک درگیر هستید، دانستن این موارد می‌تواند نخستین گام شما برای پیشگیری باشد.
فهرست مطالب
- 1 محل قرارگیری عصب سیاتیک در کجای بدن است؟
- 2 درد در سیاتیک به چه دردی گفته می شود؟
- 3 چه عوامل و بیماریهایی باعث ایجاد پیامدهای سیاتیک خواهد شد؟
- 4 عوارض عصب سیاتیک
- 5 سندرم دم اسب یکی از شدیدترین اثرات سیاتیک
- 6 چه درمان هایی برای از بین بردن پیامدهای سیاتیک وجود دارد؟
- 7 انواع درد های سیاتیک
- 8 آیا عمل جراحی برای از بین بردن اثرات سیاتیک توصیه میشود؟
- 9 سایر عوامل و ریسک‌هایی که باعث به وجود آمدن پیامدهای سیاتیک خواهد شد؟
- 10 چه روش هایی برای پیشگیری از به وجود آمدن نتایج سیاتیک درمان‌نشده وجود دارد؟
- 11 جمع بندی
- 12 سخن پایانی
محل قرارگیری عصب سیاتیک در کجای بدن است؟
عصب یا رگ سیاتیک بزرگترین عصب موجود در بدن انسان به شمار می آید. اگر بخواهیم محل قرارگیری آن را در بدن مشخص نماییم، باید گفته شود که این عصب از انتهای کمر و از باسن شروع شده ، از پشت ران عبور کرده و تا محل زانوها به صورت یک خط راست ادامه دارد. سپس سیاتیک در قسمت زانو ها به دو شاخه مجزا تقسیم خواهد شد. این شاخه ها با نامهای عصب پرونئال peroneal وتیبیال tibial شناخته می شوند. همچنین خود عصب پرونئال نیز به دوقسمت به نامهای پرونئال عمقی و پرونئال سطحی تقسیم بندی می شوند. عصب پرونئال عمقی به قسمتهای داخلی بدن مانند عضلات جلوی ساق پا متصل شده و فعالیت هایی مثل ایستادن و راه رفتن را تحت کنترل دارد و عصب پرونئال سطحی باعث ایجاد حس در پوست و جلوی پای انسان می شود.
ممکن است برای خیلی از افراد این سوال پیش بیاید که عصب سیاتیک در سمت راست قرار دارد یا در سمت چپ؟ و آیا بیمار در یک سمت خود دچار پیامدهای سیاتیک خواهد شد یا خیر؟ در پاسخ به این سوالات باید گفت که عصب سیاتیک در هر دو سمت بدن انسان قرار دارد. اما ممکن است در هنگام بروز آسیب و یا مشکلات تنها یک سمت عصب درگیر شده و فرد درد را در در یک طرف بدن خود احساس نماید.
درد در سیاتیک به چه دردی گفته می شود؟
میتوان گفت که احساس درد رایج ترین عارضه سیاتیک است. هر گونه دردی که در مسیر عصب سیاتیک احساس شود، درد سیاتیک نام دارد. بنابراین ممکن است درد مربوط به عصب سیاتیک در قسمت کمر و باسن و قسمتهای مختلف پا احساس شود. این درد ممکن است در یک پا و یک طرف بدن و یا در هر دو پا و دو طرف بدن بروز نماید. دردهای مربوط به عصب سیاتیک ممکن است به صورت ناگهانی به وجود آید و یا ممکن است به صورت خفیف و مزمن شروع شده و به تدریج شدید و غیرقابل تحمل شود. در خیلی از موارد دردهای مربوط به عصب سیاتیک در اثر فتق دیسک و یا پارگی دیسک به وجود می آید. پارگی دیسک باعث به وجود آمدن فشار بر ریشه های عصبی سیاتیک شده و به این ترتیب دردهایی در این نواحی احساس می شود. همچنین این فشارها باعث ایجاد ضعف و بی حسی در عضلات مختلف و همچنین احساس سوزش و گزگز کف پا میشود. درد سیاتیک به صورتی است که ممکن است با انجام فعالیت و حرکت شدید شده و با دراز کشیدن و استراحت کاهش پیدا میکند. همچنین ممکن است این درد در هنگام ایستادن یا نشستن تشدید پیدا کند.
چه عوامل و بیماریهایی باعث ایجاد پیامدهای سیاتیک خواهد شد؟
علاوه بر مشکلات مربوط به دیسک کمر، بیماری های دیگری نیز وجود دارد که باعث به وجود آمدن درد سیاتیک میشود. این عوارض و بیماری ها شامل وجود تومور و عفونت در ستون فقرات،عارضه تنگی کانال نخاعی، وجود عفونت و تومور در لگن، وجود تومور در خود عصب سیاتیک و یا لیزخوردگی مهره های کمر میباشد.
از جمله بیماری‌های دیگری که به طور غیر مستقیم باعث به وجود آمدن اثرات سیاتیک خواهد شد، بیماری پوکی استخوان می باشد. به این صورت که پوکی استخوان باعث ضعیف شدن و از بین رفتن تراکم استخوانها شده و به مرور باعث شکننده شدن استخوان ها خواهد شد. این شکستگی ها ممکن است در ستون مهره ها نیز به وجود آید. شکسته شدن استخوان های ستون مهره ای باعث به وجود آمدن فشار بر عصب سیاتیک و در نهایت ایجاد درد میشود.
از جمله عوامل دیگری که باعث ایجاد آسیب و درد در ناحیه سیاتیک خواهد شد، می توان به ایجاد تروما یا ضربه اشاره نمود. این ضربه ها ممکن است در اثر تصادف و یا سقوط از بلندی به وجود آمده و باعث ضربه به ستون فقرات و ایجاد درد در سیاسیک خواهد شد. همچنین بلند کردن اشیای سنگین به صورت ناصحیح نیز از جمله مواردی است که باعث رساندن آسیب به کمر و فشار ستون مهره ها و سیاتیک خواهد شد.
قبل از انجام درمان برای هر یک از بیماری های فوق، باید به بررسی دقیق علل ایجاد این بیماری پرداخت. این بررسی ها توسط پزشک متخصص ارتوپدی و جراح ستون فقرات انجام می شود. روش های زیادی برای تشخیص علت به وجود آمدن درد سیاتیک وجود دارد. از جمله این روشها میتوان به معاینات فیزیکی و انجام برخی روش‌های عکس برداری مانند رادیولوژی، ام آر آی و سی تی اسکن اشاره کرد.
عوارض عصب سیاتیک
همانگونه که اشاره شد احساس درد و ناراحتی در ناحیه کمر، لگن و پا از جمله شایع ترین نتایج سیاتیک درمان‌نشده می باشد. اما می توان گفت به طور کلی این بیماری عوارض دیگری نیز دارد که از جمله آنها می توان موارد زیر را نام برد:
- ایجاد بی حسی در ناحیه پاها و کمر
- احساس گزگز در قسمت های مختلف پا
- احساس بی حسی در انگشتان پا
- احساس سوزن سوزن شدن و ضعف در نواحی مختلف پا مانند ساق
- اختلال در عملکرد سیستم ادرار و مدفوع
سندرم دم اسب یکی از شدیدترین اثرات سیاتیک
سندرم دم اسب عارضه جدی بوده که به سیستم عصبی آسیب وارد کرده و باعث فلج شدن فرد میشود. این سندرم در پی آسیب به ریشه های عصبی که در انتهای نخاع قرار دارد به وجود می آید. سندرم دم اسب به عنوان یک وضعیت اورژانسی بوده که باعث به وجود آمدن شدیدترین پیامدهای سیاتیک شامل درد های غیر قابل تحمل در ناحیه کمر، احساس سوزن سوزن شدن در قسمت های مختلف پاها، بی اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع، محدود شدن فعالیت و حرکات بیمار است. در این شرایط می بایست بیمار را در اسرع وقت به بخش اورژانس بیمارستان رسانید تا درمانهای فوری برای او لحاظ گردد.
چه درمان هایی برای از بین بردن پیامدهای سیاتیک وجود دارد؟
درمان هایی که برای از بین بردن نتایج سیاتیک درمان‌نشده در نظر گرفته میشود، شامل درمانهای خانگی و نیز درمان های پزشکی می باشد.
از جمله درمان های خانگی که میتوان در این خصوص بیان کرد، شامل موارد زیر است:
- استفاده از حرکات و فعالیت‌های ورزشی مناسب
- استفاده از کمپرس سرد و یا گرم
- استفاده از برخی مسکن های ساده که بدون نسخه پزشک میتوان از داروخانه ها تهیه نمود.
- استراحت کردن و عدم انجام فعالیت های سنگین
درمان های پزشکی نیز شامل موارد زیر است:
- داروهای ضد التهاب و شل کننده عضلات
- فیزیوتراپی
- تزریق برخی داروهای استروئیدی در کانال نخاعی
- جراحی
- طب سوزنی
انواع درد های سیاتیک
احساس درد یکی از مهمترین اثرات سیاتیک است که ممکن است به اشکال گوناگون ظاهر شود. به لحاظ مدت زمان احساس درد، ممکن است که فرد به صورت ناگهانی و کوتاه مدت و یا به صورت مزمن و در طی روزها و هفته ها احساس کند. همچنین به لحاظ شدت درد، این گونه دردها خفیف و یا شدید هستند. درد های خفیف و کوتاه مدت معمولاً به مسکن های ساده جواب داده و با استراحت کافی از بین می روند. به طور معمول فرد بیمار با مواجه شدن با چنین دردهایی، نیاز به مراجعه به پزشک ندارد و می تواند با گذاشتن کمپرس سرد یا گرم بر محل درد، آن را کاهش دهد.
اما دردهای شدید به گونه ای هستند که فرد بیمار از انجام فعالیت های روزمره خود باز می ماند و با خوردن مسکن اینگونه درد ها معمولا کاهش نمی یابد. در این شرایط نیاز به مراجعه به پزشک وجود دارد و باید از درمان های پزشکی و توانبخشی برای کاهش درد استفاده شود. دردهای شدید سیاتیک ممکن است هفته ها به طول انجامد بنابراین توصیه می شود در هنگام بروز دردهای اولیه و خفیف نسبت به درمان آن اقدام شده تا از پیشرفت بیماری جلوگیری به عمل آید.
خطرات عصب سیاتیک شامل چه مواردی می شود؟
در بیشتر موارد افراد با احساس درد به متخصص مراجعه کرده و به وجود آسیب در عصب سیاتیک خود پی می برند. اما این آسیب ها ممکن است خطراتی شامل از دست دادن حس در پاها واز دست دادن کنترل سیستم مثانه و روده داشته باشد. باید توجه شود که آسیب های مربوط به عصب سیاتیک در صورتی که درمان نشود، باعث به وجود آمدن خطرات جبران ناپذیری خواهد شد. این خطرات می‌تواند شامل درد های شدید و انتشار یابنده شود. به این صورت که درد به سایر قسمتهای بدن گسترش پیدا کرده و با خوردن مسکن کاهش پیدا نکند. همچنین با پیشرفته شدید بیماری ممکن است فرد دچار فلج دائمی نیز شود این موضوع در صورتی که فرد در سنین کهنسالی قرار داشته باشد احتمال بیشتری دارد.
آیا عمل جراحی برای از بین بردن اثرات سیاتیک توصیه میشود؟
به طور کلی انجام عمل جراحی آخرین قدم برای درمان هر نوع بیماری به شمار می آید. این موضوع به خصوص برای افراد سالمند که از بیماری اعصاب و عضلات رنج میبرند، صدق میکند. معمولاً پزشکان متخصص از سایر روش‌های غیرتهاجمی برای درمان بیماران مبتلا به پیامدهای سیاتیک استفاده می نمایند. اما باید توجه شود که درمان به موقع در این خصوص اهمیت زیادی دارد. در صورت مراجعه بیمار در هنگام شروع دردها و عوارض اولیه سیاتیک، پزشک به راحتی می تواند نسبت به تشخیص و بررسی بیمار اقدام کرده و درمان مناسبی را برای او در نظر بگیرد. اما در صورتی که بیمار برای مدت زمان طولانی دردها و عوارض درد عصب سیاتیک خود را تحمل کرده و به پزشک مراجعه نکند، ممکن است بیماری در حدی پیشرفت نماید که چاره‌ای جز عمل جراحی وجود نداشته باشد که در اینصورت باید با عوارض عمل جراحی نیز روبرو شود.
سایر عوامل و ریسک‌هایی که باعث به وجود آمدن پیامدهای سیاتیک خواهد شد؟
قبلاً به آسیب ها و بیماری هایی که به وجود آمدن درد و سایر عوارض اثر سیاتیک میشود، اشاره شد. علاوه بر آنها، موارد دیگری هستند که شامل ریسک فاکتور هایی می شود که این عوارض را در پی خواهد داشت. این موارد عبارتند از:
- عادتهای نادرست در طرز نشستن فرد
- اضافه وزن ،چاقی و در نهایت فشار به عصب سیاتیک و احساس درد
- داشتن حالت ثابت و نشستن به مدت طولانی بر پشت میز در هنگام کار
- برخورداری از شغل هایی که باعث ایجاد فشار بر عضلات و اعصاب میشود.
- ایستادن به مدت طولانی
- کهولت سن و ضعیف شدن استخوان ها و مهره های کمر و فشار آمدن به عصب سیاتیک
چه روش هایی برای پیشگیری از به وجود آمدن نتایج سیاتیک درمان‌نشده وجود دارد؟
همانگونه که اشاره گردید برخورداری از سبک زندگی نادرست مانند کم تحرکی و داشتن شغل های سنگین از جمله عوامل به وجود آمدن اثرات سیاتیک می باشد. بنابراین می توان گفت تجدید نظر در نحوه زندگی و نوع شغل افراد از جمله عوامل مهم پیشگیری از پیامدهای سیاتیک میباشد. لذا نکات زیر در این خصوص نیز توصیه می شود:
سعی شود از نشستن های طولانی مدت اجتناب شود و در صورتی که شغل فرد به گونه ای است که نیاز به نشستن زیاد دارد، بهتر است از صندلی های استاندارد و مطابق با ارگونومیک بدن استفاده نمود.
باید در هنگام بلند کردن اجسام سنگین توجه شود که به گونه ای این کار انجام شود که کمترین فشار به ستون فقرات و کمر ایجاد شود.
داشتن تناسب اندام و رفع اضافه وزن تاثیر بسیار مهمی در پیشگیری از فشار به عضلات و اعصاب دارد.
تقویت کردن عضلات با استفاده از حرکات ورزشی مناسب نیز تاثیر بسیار زیادی از به وجود آمدن عوارض درد عصب سیاتیک دارد.
پیشگیری از برخی بیماری‌های زمینه‌ای نیز مانند پوکی استخوان از جمله موارد مهم در این خصوص به شمار می‌آید.
جمع بندی
عصب سیاتیک بزرگترین و طویل‌ترین عصب در بدن انسان است. این عصب از ناحیه‌ی پایین کمر (L4 تا S3) شروع شده، از لگن عبور میکند و از پشت ران به پایین تا پشت زانو و ساق پا امتداد می‌یابد. در ناحیه ساق پا، عصب سیاتیک به شاخه‌های کوچکتر تقسیم میشود.
درد سیاتیک به چه دردی گفته میشود؟
درد سیاتیک به دردی گفته میشود که در اثر فشار یا تحریک عصب سیاتیک به وجود می‌آید. این درد معمولاً:
- از پایین کمر شروع شده
- به باسن، پشت ران و گاهی تا ساق و کف پا انتشار می‌یابد
- ممکن است سوزشی ، تیرکشنده یا همراه با بی‌حسی و گزگز باشد
چه عواملی و بیماریهایی باعث پیامدهای سیاتیک می‌شوند؟
عوامل شایع عبارت‌اند از:
- فتق دیسک کمر (دیسک بیرون زده)
- تنگی کانال نخاعی
- آرتروز ستون فقرات
- تومورها یا کیست‌ها
- آسیب‌ها و ضربه به ستون فقرات
- بارداری (به دلیل فشار رحم بر عصب)
- نشستن طولانی‌مدت یا سبک زندگی کم‌تحرک
عوارض درد عصب سیاتیک چیست؟
در صورت عدم درمان مناسب، ممکن است موارد زیر رخ دهد:
- ضعف عضلانی در پا یا انگشتان پا
- بی‌حسی دائمی در پا
- اختلال در حرکت یا راه رفتن
- درد مزمن و آزاردهنده
- از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع (در موارد حاد)
سندروم دم اسب؛ یکی از شدیدترین نتایج سیاتیک درمان‌نشده
سندروم دم اسب (Cauda Equina Syndrome) یک وضعیت اضطراری پزشکی است که در اثر فشار شدید به دسته‌ای از اعصاب در انتهای نخاع رخ می‌دهد. علائم آن شامل:
- بی‌حسی در ناحیه تناسلی و اطراف مقعد (بی‌حسی زینی)
- اختلال در کنترل ادرار یا مدفوع
- ضعف شدید یا فلج پا
- درمان فوری و معمولاً جراحی لازم است تا از آسیب دائمی جلوگیری شود.
چه درمان‌هایی برای از بین بردن اثرات سیاتیک وجود دارد؟
درمان‌ها شامل موارد زیر است:
درمانهای غیرجراحی:
- داروهای ضدالتهاب و مسکن‌ها
- فیزیوتراپی و تمرینات کششی
- تزریق استروئید در فضای اپیدورال
- گرم و سرد کردن ناحیه دردناک
- استفاده از کمربند طبی در موارد خاص
درمانهای جراحی:
- در موارد شدید یا مزمن، مانند فتق دیسک مقاوم، تنگی کانال شدید یا سندروم دم اسب
انواع دردهای سیاتیک
- درد تیر کشنده از کمر به پایین پا
- درد سوزشی
- بی‌حسی یا گزگز در پا
- درد همراه با ضعف عضلانی
- درد یک‌طرفه (معمولاً فقط در یک پا حس میشود)
خطرات عصب سیاتیک شامل چه مواردی میشود؟
- درد مزمن و ناتوان‌کننده
- فلج عضلات پا
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
- آسیب دائمی به عصب در صورت عدم درمان به موقع
آیا عمل جراحی برای از بین بردن پیامدهای سیاتیک توصیه میشود؟
جراحی معمولاً آخرین راهکار است و فقط در موارد زیر توصیه میشود:
- درد شدید و غیرقابل‌تحمل که با درمانهای دیگر تسکین نمی‌یابد
- ضعف عضلانی شدید
- سندروم دم اسب
- فتق دیسک بزرگ که به عصب فشار شدید وارد کرده
سایر عوامل و ریسک‌هایی که باعث به وجود آمدن نتایج سیاتیک درمان‌نشده می‌شوند:
- چاقی
- بالا رفتن سن
- بلند کردن اجسام سنگین به‌صورت ناصحیح
- کم‌تحرکی و ضعف عضلات مرکزی بدن
- وضعیت بد نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت
- دیابت (که باعث آسیب به اعصاب میشود)
چه روش‌هایی برای پیشگیری از به وجود آمدن اثرات سیاتیک وجود دارد؟
- حفظ وزن مناسب
- تقویت عضلات کمر و شکم با ورزش منظم
- رعایت ارگونومی هنگام نشستن و کار کردن
- بلند کردن اجسام به‌درستی
- پرهیز از نشستن طولانی‌مدت
- استفاده از صندلی طبی با پشتی مناسب
سخن پایانی
عوارض سیاتیک چیزی فراتر از درد لحظه‌ای یا بی‌قراری در پاهاست. این بیماری اگر در مراحل اولیه شناسایی و درمان نشود، می‌تواند به مرور زمان باعث آسیب‌های جدی به اعصاب محیطی، کاهش قدرت عضلانی و حتی اختلالات حرکتی دائمی شود. نکته مهم اینجاست که عوارض سیاتیک معمولاً به‌صورت خزنده پیشروی می‌کنند؛ یعنی ممکن است فرد ابتدا فقط درد خفیفی حس کند، اما ناگهان با افت عملکرد پا یا اختلال در تعادل مواجه شود. این مسئله نه‌تنها کیفیت زندگی روزمره را کاهش می‌دهد، بلکه اعتمادبه‌نفس فرد را در انجام فعالیت‌های ساده نیز خدشه‌دار میکند. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان علائمی از درد پایین کمر با انتشار به پاها دارید، منتظر شدید شدن وضعیت نمانید. اقدام به‌موقع و مراجعه به متخصصین مرتبط، بهترین راه برای کنترل این روند است. خبر خوب اینکه امروزه راهکارهای موثری برای مهار سیاتیک و جلوگیری از پیشرفت آن وجود دارد. شما مستحق زندگی بدون درد و محدودیت هستید؛ انتخاب آگاهانه شما امروز، می‌تواند آینده‌ای بدون رنج را رقم بزند. پس نگذارید عوارض سیاتیک، بی‌صدا اما بی‌رحم، کنترل زندگی‌تان را به‌دست بگیرد.
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو